Ankara’dayım. “Yüksek Hızlı” diye sunulan, aslında muasır medeniyette normal trenlerin hızıyla giden (400 km mesafeyi 4 saatte gidiyor) bir trenle geldim. Eskişehir garının yarım inşaatının bu treni kullandığım son 10 ayda ve 3. geçişimde hala tek bir çivi çakılmadan durduğunu gözleyerek geldim; ama konumuz bu değil. Ankara’nın, Cumhuriyet dönemi simge binalarından biri olup çarpık işletmecilik ve belediyecilik uygulamaları sonucu bir ilçe otogarı sakilliğine bürünen, garında inerek geldim; ama konumuz bu da değil. Gar önündeki taksicilerin kısa mesafelere (emin değilim, ama beklentileri havaalanı oluyor genelde) burun kıvırmak ve hatta ters laf etmek gibi bir tavırları olacağını (ne gerçek manada esnaflığa, ne de hizmet sektörüne uymuyor; ama memlekette herşey “uysa da, uymasa da” mantığında işliyor) düşündüğüm için ve havanın hoş bir serinlikte olmasından cesaret alarak bir miktar yürümeye karar verdim; sonuçta Gar’dan Bahçeli’ye kadar (sanırım 3 küsur km) yürüdüm…

Tandoğan meydanına gelince… durun burada geniş bir parantez açalım… meydan adını Nevzat Tandoğan‘dan alır, 1929-46 yılları arasında Ankara belediye başkanı, valisi, CHP il başkanı… Bunun yanında o zamanların meşhur Ankara cinayetinin baş aktörlerinden. Kesin bilgi bulamadım, ama büyük olasılıkla büyük bir faşizm taraftarı (görev yıllarından hareketle), kimisine göre bir despot, kimisine göre aslında o kadar da kötü bir adam değil. Genel olarak yaşam hikayesine bakınca o meydanın adının ölümünden sonra neredeyse 70 yıl Tandoğan kalması büyük ayıp. Bu ayıptan kurtaranın da şehrin görüp göreceği en aşağılık belediye başkanı olması da ayıbın katmeri…

Evet, Tandoğan meydanına gelince doğrudan Dögol (De Gaulle, bir de Dögol deyince sevgili Ferhan Şensoy‘u anmadan geçmeyelim) caddesinden gitmek yerine Anıttepe’de arka sokaklardan dolaşmak geçti içimden, o tarafa yöneldim. Burası eskiden Mebusevleri diye anılan mevki. Sanırsam Anıtkabir yapılırken buralarda da zamanın milletvekillerine evler yapılmış. Anıtkabir demişken, öte yanındaki Yücetepe mahallesinin bir ilginçliği var: Mahalledeki sokak isimleri “Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir. İleri!” lafından hareketle Ordular, İlk, Hedef, Akdeniz (Caddesi), İleri ve en ortada da Ata olması.  Bana sorarsanız iyi birşey değil, savaşı, askeri, militarizmi çağrıştırıyor. Bu sokaklarda büyüyen 7-8 yaşındaki erkek çocuklarına sokakların hikayesini anlatmalar, çocukların büyük taarruzculuk oynaması, felan geliyor gözümün önüne. Ben barış taraftarı ve anti-militarist bir insanım; bu isimler bana ters geliyor. Ama öte yandan da tarihi bir işaret koca mahalle.1950 Türkiye’sinde “Yeter, söz milletindir”, ya da mesela Amerika’da “We the people” nasıl simge laflarsa bu da öyle. Zamanında bu lafa gönderme yaparak koca bir mahalle kurulmuşsa bu isimleri (eğer gerçekten birilerini tahkir etmiyorsa, bir nefret suçu içermiyorsa, vb) tutmakta o kadar da büyük bir sakınca yok. Biraz önce adını andığımız o aşağılık belediye başkanı buraların da adını değiştirir mi, bir dönemle rövanşist hesaplaşmanın parçası olarak, göreceğiz.

Oysa, mesela iki hafta önce epey bir dolaştığımız Almanya kırsalında görüp de hoşuma giden Schumacherstrasse herhalde 400 yıldır o isimle, aynen bizim Müneccimbaşı sokak gibi (bu büyük olasılıkla daha 200 yıllık bir geçmişe sahiptir). Şehirlerimizdeki sokak isimleri bir politik gösteri alanı olmamalı bence, Stalin dönemini yaşadı bu dünya ve bence çok da yarar sağlamadı. Evet, konumuza geliyoruz… Şehirli olmak… Fransızcadan aldığım sözcük ile burjuvazi, ya da öz-Türkçecilerin çabalama deyimi ile kentsoyluluk. Bizde burjuva olmak iyi birşey değildir; hem kasabalı cehaleti, hem de solcu entelijansı tarafından bakıldığında. Oysa dünyada burjuva olmak iyi birşeydir, çünkü medeniyetin temeli şehirdir. Bizim hıyarlar medeniyet = din olarak algılıyorlar ya da algılatmaya çalışıyorlar; oysa Medine zaten şehir demek, Medine şehrinin asıl adı Medine-i Münevvere yani aydınlanmış şehir; yetmez gibi medeni de şehirli demek; yani medeni olmak için önce şehirli olmak gerekiyor. Uzmanı düzeltsin, ama sanki Muhammed’in hicret ettiği Mekke’de kalmayıp Medine’ye geri dönüşünün altında da bu yatıyor gibi bir his var, medeniyet kurmak / medeni olmak için aydınlanmış bir şehirle işe başlamak son derece manalı. Öte yandan Atatürk medeni olmak yerine bir medeniyet kurmayı deneme yoluna gidiyor, Ankara gibi bir kasabayı şehir haline getirmeye çalışıyor. Hangisi daha akıllıca, hangisinin sonucu daha başarılı, çok su kaldırır bu tartışma; girmeyelim…

Neyse, dönelim biz Mebusevleri’ne… Akdeniz caddesinden uzaklaşıp mahalleye girince bir anda dünya değişiyor. Koca çınar ağaçları ortasında / gölgesinde / altında yürümeye başlıyorsunuz. Anıtkabir 1953 yılında yapılmış olduğuna göre, bu mahalle de 5 sene sonra inşa edilmeye başlansa 50 yılın üzerinde ağaçlar, sanki daha da yaşlı… Belediyelerimizin çok sevdiği o saçma ve zalimce budamadan nasibini almamış ağaçlar, şehirli ve medeni bir görüntü veriyorlar, sanki ağaçların oluşturduğu bir koridorda yürüyoruz. Bu ağaçların kardeşine Kızılay civarında Bulvar’da ve eski başbakanlık çevresinde de rastlarız, özellikle sonbahar sonlarında soğuk bozkır akşamlarında dökülmüş kuru yapraklarını çıtırdatarak yürümenin keyfine doyum olmaz, hele de başımızda şarap dumanları tütüyorsa…

Sokaktaki apartmanlar sanırım genelde 80’lerin eseri. Bir kısmı yapılırken o zamanlar daha 20-30 yaşında olması muhtemel ağaçlardan kurban verilenler olmuş, apartman önü boşluklarından belli. Çünkü 80’ler ve 90’lar artık sokaklarımızın top peşinde koşan çocuklardan alınıp hususi otomobillere devredildiği zamanlar, apartmanların önünde / arkasında / yanında otopark olması gerekiyor; ağaçlar geçişe engel. İşte bizim medenileş(eme)me hikayemizden bir enstantane daha: Şehrin dokusunu açgözlüğümüze kurban etmekte bir beis görmememiz… İstanbul’da özellikle Demokrat Parti, sonrasında Özal-Dalan ve nihayet AKP döneminde şahlanan yıkımlar. Medenileşiyoruz diyerek medeniyeti yok ettiğimiz hücum hareketleri. Ankara zaten baştan medeni olmadığı için şehrin kuruluş geçmişi pek kısa, hepi topu 90 yıl. Ama bu kadar kısa zamanda bile dudak ısırtacak yıkım ve vandallık hareketleri. Yine Almanya’ya döneceğim, çok taze olduğu için: Elin adamı / kadını bizden kat kat zengin olduğu halde 2-500 yıllık evde oturuyor, sıkıntı etmiyor; biz ise 30 yıllık evimizde rahat edemiyor, kar hırsından başka bir motifi olmayan müteahhitlere verip çatır çutur yıktırıyoruz. Bana “ama deprem” felan demeyin, ana konunun bu olmadığını gayet iyi biliyoruz. Burjuva olamamış burjuvazimiz bundan 50 yıl önce de babaları ve dedelerinin köşk ve konaklarını aynı güruha teslim edip apartmanlaştırmıştı. Bağdat Caddesi’nde kaç tane köşk kaldı şimdilerde? Çatalçeşme’de bir tane, Vakko, Feneryolu’ndaki Dünya Göz, onu da sayarsak… Yahu bu memleket Maksim gazinosunu yıktı, Caddebostan Maksim’i de süper bakkal yaptı; o gazinoların salonlarında hala dolaşan hoş sedalara ihanettir yahu! Neticede bizim “burjuvazi” burjuva olamamış…

Evet, Mebusevleri’nde ağaçlar duruyor, apartmanlar da o kadar rahatsız edici değil. Çankaya belediyesi 3 adımda bir sağa – sola ve yukarıya afişler asıp “buraların asfaltını ve kaldırımlarını biz yaptık” diye ilan etmiş, kaldırımlar zaten belediye reklamı gibi. Belediyeciliğimiz bu seviyede; büyükşehir ile ilçe tepişiyor, büyükşehir sokağı yapmıyor, ilçe yapıyor, ama o da görüntü kirliliği ile gözümüze sokarak ilan ediyor. Ulan sen belediyesin, işin bu, yapacaksın tabi… Sen yapmana rağmen ben şaşırıp gidip öbürüne oy verirsem hata etmiş olurum, ama o zaman da hizmet gelmez, hatamı anlarım,, bir sonraki seçimde sana oy veririm, 50 bilemedin 70 yılda yoluna girer herşey. Sizin kayıkçı kavganıza meze oluyor güzelim sokak…

Derken sokağın ortasında ap-acayip bir bina çıkıyor ortaya. “Mimari”si ile göze batıyor. İsmail Çelik mi ne bir inşaat şirketinin merkez binası. Tam manası ile at şeysine konmuş bir kelebek… Bakınca zaten memlekette inşaat, yani medenileşme işinin kime emanet olduğunu görüyorsun. Hadi, bu öküz böyle bir proje çizdirdi, çünkü hem cahil ve hem de cesur (kasaba demiş miydim?), belediye nasıl izin verir böyle birşeyin buraya dikilmesine? Bunu düşünürken beynim ağrıyor yahu, çizimi / maketi gören imar müdürünün tekmeyle o masayı devirmesi gerekir. E, tabi şehirli ve medeni olursa öyle yapar, ama biz oradan çok uzağız, di mi…

Arada tek tük asıl mimarisini görebiliyoruz sokağın, iki katlı genişçe (ben Bahçeli çocuğuyum, özellikle Emek tarafındaki sıra evlerin nasıl bakla oda evler olduğunu bilirim, o evleri görecek kadar da tevellütüm var) müstakil evler. Bir tanesinin önünden geçerken tacize kayacak şekilde içeri bakıyorum, cam önünde ufak bir masa, iki koltuk, masada bir kahve kupası… Belli ki daha yeni kalkılmış kahve keyfinden. Ama fincan değil de kupa olduğuna göre görmüş geçirmiş bir beyefendiden çok orta yaş ve hatta genç bir hanımefendi söz konusu olan (evet, garajdaki 1 serisi BMW de yardımcı oldu bu tahmine… cinsiyetler tümüyle atmasyon, anlam yüklemeyelim). Evet, demek ki medeni olunca böyle de yaşanabiliyormuş, di mi… Bu sefer yıllar önce Berlin’de katıldığım toplantı mekanından otelime yürürken geçtiğim Kurfurstendamm civarı sokaklar geliyor aklıma, geçenlere “bakın evlerimizin içi de böyle, böyle basit ve fakat medeni bir hayat yaşıyoruz” dercesine çekilmemiş perdeler, büyük şehirde de medeni olunabileceğinin on-yüz-bin kanıtı…

Böyle böyle sokak bitiyor, sağa dönüp banknot matbaasının karşısından yine Dögol’e, oradan Bahçeli’ye… Yazı da burada bitiyor, arkasını siz tamamlayın, fırsatınız olursa gidin bir dolaşın mahalleyi; fırsatınız yoksa kendi çevrenizde böyle bir mahalle bulun, orayı dolaşın; kentsel dönüşüme kurban gitmeden dolaşın. Oralarda çok değil, 30-40-50 yıl önce yaşanan hayatları düşünün, o zamanın şehrini ve belki o zaman var olan medeniyeti. Sonra çökün bir bahçe duvarına, ağlayın; köksüzlüğümüze, vandallığımıza, kasabalılığımıza ve açgözlüğümüze ağlayın…

Ha, neden hiç fotoğraf yok yazıda diyeceksiniz, tam durup sırt çantamdan fotoğraf makinemi çıkaracağım sırada bunu yaparsam anın büyüsünü bozacağımı düşündüm ve gördüklerimi kendime sakladım. Bir de o iğrenç belediye afişleri ve bir de yol boyu park etmiş otomobiller…